website 'de Steensplinter'

de Steensplinter — archetypen van de maçonnieke tempel

deel 1

• Mont Saint-Michel (Normandië, Frankrijk).

   Archetypen
   van de
   maçonnieke tempel
deel 1:
Samen vormen wij een tempel

eerder gepubliceerd:
in KEN UZELVE
juni 2007

Overige afleveringen:
2. reizend van het oosten
    naar het westen
3. vuur, taal en moraal
4. Amduat
    de reis van de zon
    door het noorden
5. op uzelf komt het aan
6. de verborgen bouwmeester
7. profane 'maçonnieke'
    symboliek
8. de innerlijke mens
9. de weg naar de
    middenkamer

In voorbereiding
(verschijnt binnenkort):
10. het kosmische licht
11. zeven duizend jaar
    zomer sintjan
12. ritueel zonder functie
13. de twaalf wachters
    van het 'eeuwig westen'

terug naar Steensplinter

• Wells cathedral, 13e eeuw (nabij Wales)

versie 8.12

Samen vormen wij een tempel

J.A. den Ouden

     Kenmerkend voor de maçonnieke tempel is
     dat deze imaginair is
     en alle aspecten van voorgaande fysieke tempels in zich verenigt.
     Het is een tempel van 'levende bouwstenen',
     gevormd door de aanwezige broeders,
     waarvan de legendarische tempel van Salomo
     slechts tot zinnebeeldig voorbeeld strekt.
     Tijdens de open loge bouwt ieder van de broeders
     - al naar eigen behoefte - zijn eigen tempel,
     opgebouwd uit zijn persoonlijke archetypen.

Onze maçonnieke werkwijze is niet als 'Reincultuur' plotseling uit de lucht komen vallen, maar is evenals onze West-Europese cultuur ontstaan en gevormd binnen de context van de klassieke Romeinse cultuur en daarvan afgeleide Latijns-christelijke tradities.
Om die reden is in West-Europese talen het woord 'tempel' afkomstig van het Latijnse templum. Volgens Romeinse auteurs rond het begin van onze jaartelling, werd daarmee een ruimte of plek aangeduid, die apart was gehouden voor religieuze handelingen, resp. onderhevig was aan bovennatuurlijke invloeden.
Het woord als zodanig is echter veel ouder en gaat terug op een Indo-europees stamwoord tem, met als betekenis 'afsnijden' of 'afscheiden'. We vinden dit bijvoorbeeld terug in het Griekse woord temenos (= het stenen basement van de klassieke tempel), dat oorspronkelijk een stuk land aanduidde dat aan een godheid was gewijd (en dus niet beschikbaar was voor profaan gebruik).

Geheiligde plek
Deze West-Europese traditie is niet uniek. Overal in de wereld heeft het ter plaatse gebruikte woord voor 'tempel' in zijn basale gebruik een vergelijkbare betekenis en duidt het in eerste instantie een apart gehouden geheiligde plek aan (waarop zich uiteraard religieuze bebouwing kan bevinden).
In het oude Egypte werd met het woord 'pr' zowel een woning als een tempel aangeduid, maar ook een religieuze situatie (als natuurlijke verblijfplaats van een godheid).
In Sumerië duidde het woord 'temen' een al dan niet kunstmatige tempelheuvel (ziggurat) aan (zoals de bijbelse 'toren van Babel') waar zich een godheid zou kunnen ophouden.
In Zuidoost-Azië heet zowel een boeddhistische als een hindoeïstische tempel een 'wat' en is een plaats waar monniken verblijven en profanen advies kunnen krijgen omtrent spirituele zaken.
Islamieten zien het gebruik van tempels als afgodendienst en noemen hun gezamenlijke gebedsruimte een moskee (maar kennen wel door specifieke gebeurtenissen geheiligde gebouwen).
In navolging van oude joodse tradities noemen sommige liberale joden hun synagoge ook wel tempel.
Opmerkelijk is dat in de Latijns-christelijke traditie het woord 'tempel' vrijwel uitsluitend gebruikt wordt om de voormalige joodse tempel in Jeruzalem aan te duiden en verder woorden als kapel, kerk, kathedraal en basiliek gebruikt worden.
Veel protestantse groeperingen wijzen zelfs het idee van een geheiligde (tempel)ruimte af en beschouwen het gebouw slechts als een (niet terzake doende) materiële omhulling van de 'ware tempel' = de gemeenschap van gelovigen rondom het Woord.
Deze laatste opvatting sluit het dichtst aan bij de maçonnieke traditie, waar de loge (= de tempel van levende bouwstenen) gevormd wordt in de werkplaats (=iedere hiervoor geschikte ruimte).

Zo oud als de mensheid
Bij archeologisch onderzoek blijkt meestal dat op een locatie al een religieuze traditie bestond, voordat hierop een tempelgebouw (of een andere kunstmatige constructie) werd opgericht. Op zich is dit logisch, omdat er immers een aanleiding verondersteld mag worden voor bouwactiviteiten.
De traditie van geheiligde plekken is heel oud en gaat vermoedelijk terug tot de vroegste tijden der mensheid. Deskundigen zijn het er nog niet over eens, of de voorlopers van de huidige mens een religieus besef hadden en de aanwezigheid van bloemen, gereedschappen en rode oker bij in grotten begraven Neanderthalers een toevallige samenloop van omstandigheden is, of een aanwijzing voor een rituele begrafenis en een geloof in een hiernamaals. Hetzelfde geldt voor aanwijzingen van ritueel kannibalisme.
Hoewel het Afrikaanse continent archeologisch nog nauwelijks is onderzocht, geven de aanwezige vondsten echter aanleiding te veronderstellen dat de moderne mens vermoedelijk al vóór zijn vertrek uit de Afrikaanse savannen (zo'n 60.000 tot 100.000 jaar geleden) worstelde met vragen als:
    • waar komen we vandaan?
    • waar gaan we na dit leven naartoe?
    • wat is de zin van dit aardse bestaan?
en als antwoord een universele vorm van basis-theologie (met een hiernamaals) had ontwikkeld, dat nog steeds de grondslag vormt van ons denken.

Basistypen
Voor wat betreft de vroegere en huidige religieuze beleving kunnen zowel in de plek als de hierop aanwezige bebouwing een aantal basistypen worden onderscheiden, met elk een specifieke betekenis:
    • de heilige berg (al dan niet kunstmatig)
    • een heilige grot (idem)
    • een waterbron (des levens)
    • een kosmische oriëntatie
    • een open plek in een woud,
    • etc.
Vanwege de menselijke neiging om aan een godheid (of een religieuze situatie) zoveel mogelijk positieve kenmerken toe te kennen, is in de praktijk vaak sprake van een (dikwijls onduidelijke) combinatie van typen en betekenissen. Zoals bijv. een gotische kathedraal met een dak van gestileerde boombladeren naast een oude Keltische bron, waarbij het roosvenster het altaar verlicht.
In de navolgende bijdragen wil ik een aantal hiervan nader belichten.

naar Steensplinter

naar begin artikel

volgend artikel